Dao Duc Phat giao

 Nền tảng của đạo đức Phật giáo đã có từ khi đạo phật có mặt trên thế gian này . Trong đó thì Luật tạng được coi là môn học đạo đức . Vì thế  Đạo đức Phật giáo chính là quan điểm đạo đức được nhìn với nhãn quan của Phật giáo .Toàn bộ nội dung đạo đức Phật giáo được cô đọng trong bài kệ sau :

                                “Không làm các việc ác 

                               Nên làm các việc lành

                               Thanh tịnh thân miệng ý

                               Là lời chư Phật dạy”.

Dựa vào căn bản đó mà Đức Phật đã chế ra giới luật tùy theo các cấp độ khác nhau .Tuy có sai khác nhưng tựu chung cũng được bao hàm trong năm giới cấm và mười điều thiện . Năm giới chính là nguyên tắc đạo đức căn bản để con người sống được hạnh phúc , xã hội ổn định và kiến tạo một thế giới thanh bình .Giới thứ nhất là không sát sanh là thể hiện được tinh thần từ bi và tôn trọng sự sống của muôn loài.Giới thứ hai là không trộm cắp là tôn trọng lẽ phải và tài sản của người khác .Giới thứ ba là không tà dâm là bảo vệ hạnh phúc của mình và mọi người . Giới thứ tư là không nói dối là tôn trọng sự thật .Giới thứ năm là không uống rượu là giữ gìn trí tuệ sáng suốt và sức khỏe .Trong bát chánh đạo thì ba chi phần chánh ngữ , chánh nghiệp , chánh mạng là ba nguyên tắc thuộc phạm trù đạo đức  . Vì thế đạo đức phật giáo chỉ nhằm mục đích giúp cho con người hướng tới diệt khổ và an  vui .Đây không phải là lý thuyết suông mà chính là đường lối thực hành thực tiển để con người có thể hưởng được hạnh phúc chân thực ngay tại cuộc sống hiện tại chứ không phải là thiên đường xa vời .

Nếu đạo đức  Phật Giáo là nết sống đem lại hạnh phúc và an lạc thì nếp sống ấy cũng đưa con người lên vị trí lên cao nhất .Cuộc đời của đức Phật là hình ảnh sinh động nhất về sức mạnh của người dựa trên sức mạnh của con người , tự mình tìm đạo , tự mình khổ hạnh , tự mình hành thiền cho đến khi giác ngộ .Như thế Ngài đã chứng minh rằng đau khổ không phải là do ai đem lại cho mình cũng như hạnh phúc không phải được một đấng thần linh nào ban cho , thiên đường hay địa ngục là do chính mình tạo ra . Với niệm lực và định lực của mình thì ta có thể vượt qua khổ đau tuệ tri được lạc để tránh thiền lạc , đạt được đạo quả giác ngộ .

Đạo đức phật giáo cũng chính là con người bỏ ác hành thiện , từ bỏ những bất thiện pháp mà thực hành những điều lành , biết bao lời này của Đức Phật về vấn đề này :

                                 “ Ác hạnh không nên làm

                                    Làm xong chịu khổ lụy

                                    Thiện hạnh ắt nên làm

                                    Làm xong không ăn năn”

                                                                     (Kinh Pháp Cú 318)

                                      Ai mến kẻ bất thiện

                                     Không ái luyến bậc thiện

                                     Thích pháp kẻ bất thiện ,

                                     Chính cửa vào bại vong”

                                                                       (Kinh Tập tr.18)

      Giáo lý nhân quả nghiệp báo chính là con đường đưa con người vào con đường chân thiện mỹ , con người sẽ có được những đức tính tốt .Bởi nhân quả chính là giáo lý có tính chân thực công bằng và đã được khoa học hiện đại chứng minh .Vạn vật trên thế gian đều chịu sự chi phối của luật nhân quả , nhân quả vừa đa điện vừa biến chuyển không ngừng chứ không phải là theo cách nghĩ thông thường là “Nhân nào quả đó”.Như trồng cây cam thì ta cần phải có hột giống rồi chăm sóc bón phân , diệt trừ sâu bọ đó chính là trợ duyên .Có chánh nhân rồi có trợ duyên thì mới công thành quả mãn . Nếu có chánh nhân mà không có trợ duyên thì kết quả cũng èo uột, hoặc chẳng thành . Do đó phải có đủ nhân duyên thì mới có được quả tròn đầy .Đạo Phật nói nhân quả để áp dụng vào đời sống của con người .Vì biết răng mọi kết quả đều có nguyên nhân của nó nên con người tránh đi việc ác mà lo làm các việc thiện , chứ không phải là do một thế lực linh thiêng nào .Biết rõ điều này nên khi có điều tốt đến thì ta cũng không nên vui mưng thái quá hay điều xấu đến thì lo lắng mà nên phải bình tỉnh suy xét từ nơi mình là tránh được bệnh hấp tấp vội vàng . Biết mình là chủ nhân của nghiệp quả của mình nên khi kết quả tốt xấu có đến thì vẫn bình thản nhận lấy , không oán hờn trách móc . Mình gây nhân thì thọ quả là lẽ công băng vì thế nên không dám làm các việc ác mà nên có tinh thần sáng suốt , như nói “Bồ tát sợ nhân chúng sanh sợ quả ”.Một quả được hình thành do nhiều nhân duyên vì thế muốn hiểu rõ thì phải thấu suốt ba đời nhân quả thì mới hoàn chỉnh .

1.     Đạo đức Phật giáo trong kinh điển.

          Như trong kinh Tăng Chi Đức Phật có dạy : “Thành tựu 5 pháp này các Tỳ kheo , Tỳ kheo sống trong hiện tại đau khổ, với tổn hại , với ưu não , với nhiệt não . sau khi thân hoại mạng chung được chờ đợi là ác thú . Thế nào là 5 ? Ở đây này các Tỳ kheo , Tỳ kheo không có lòng tin , không có lòng xấu hổ , không có lòng sợ hãi , biếng nhác và ác tuệ .Thành tựu 5 pháp này các Tỳ kheo , Tỳ kheo sống trong hiện tại sống an lạc , không có tổn não ,không có tổn não , không có nhiệt não , và sau khi mạng chung , được chờ đợi là cõi lành .Thế nào là 5 ? Này các Tỳ kheo , Tỳ kheo có lòng tin , có lòng hổ thẹn , có lòng sợ hãi , tinh cần tinh tấn , trí tuệ kinh …”(Tăng Chi II ,11).

 Đạo đức Phật giáo chỉ dạy cho con người sống một lối sống thanh tịnh , trong sạch , lành mạnh bởi một thanh tịnh thì mới đảm bảo hạnh phúc .Trong ví dụ Tấm vải Trung Bộ I , số 7 ),Đức Phật xác định một tấm vải cấu uế đem nhuộm sẽ được màu nhuộm không tốt . Cõi ác chờ đợi một tâm cấu uế.Trái lại mộ tâm vải thanh tịnh trong sạch đem nhuộm sẽ được một màu tốt đẹp . Cũng vậy cõi thiện chờ đợi một tâm không cấu uế .Như vậy hạnh phúc chỉ đến với một tâm trong sạch .Không đến với một tâm hồn cấu uế .Đức Phật kể về 16 cấu uế tâm , trong ấy tham sân si là chính , cần phải tẩy sạc và đoạn trừ , nhờ lòng tịnh tín bất động đối với ba ngôi báu , nhờ chứng được nghĩa tín thọ và pháp tín thọ .Từ nơi đây , hân hoan liên hệ đến pháp sinh khởi ;từ hân hoan , hỷ khởi lên .Từ hỷ , thân được khinh an .Thân khinh an , cảm giác được lạc thọ .Với lạc thọ , tâm được thiền định (Trung Bộ I , 37A 37B ).

Các pháp môn Phật dạy thì pháp môn nào cũng dẫn đến kết quả đoạn tận bất thiện và thành tựu các thiện hạnh .như một hành giả muốn có kết quả thì trước tiên phải diệt trừ năm triền cái :Tham dục , sân hận , hôn trầm , trạo hối và nghi , để thay thế vào với tầm , tứ , hỷ , lạc , nhất tâm , tức là năm thiền chi thiện lành .Các triền cái , các kiết sử , lậu hoặc , tỳ miên được xem là các bất thiệ pháp cần phải được loại trừ để có thể chứng được quả vị giải thoát .Các pháp bất thiện chưa sanh chận đứng đừng cho sanh .Các pháp bất thiện đã sanh thời tinh tấn đoạn trừ .Các phát thiện chưa sanh , tinh tấn làm cho sanh khởi và các pháp thiện đã sanh  tinh tấn làm cho tăng trưởng .Đức Phật đã khéo léo dạy chúng ta phân biệt pháp nào là pháp thiện , pháp nào là pháp ác , như trong lời dạy sau đây của Ngài đối với du sĩ ngoại đạo Vacchagota :

“Tham là bất thiện , vô tham là thiện .Sân là bất thiện , vô tham là thiện .Sát sanh là bất thiện , không sat sanh là thiện .Lấy của không cho là bất thiện , từ bỏ lấy của không cho là thiện .Tà hạnh trong các dục là bất thiện , từ bỏ tà hạnh trong các dục là thiện . Nói láo là bất thiện , từ bỏ nói láo là thiện .Nói  hai lưỡi là bất , từ bỏ nói hai hai lưỡi là thiện .Nói lời độc ác là bất thiện , từ bỏ nói lời độc ác là thiện .Xan tham là bất thiện , từ bỏ xan tham là thiện .Sân là bất thiện , từ bỏ sân là thiện .Tà kiến là bất thiện , từ bỏ tà kiến là thiện .Như vậy này Vacchagota , mười pháp là bất thiện , mười pháp là thiện ”. (Trung Bộ II-135).

Đạo đức phật giáo chấp nhận luật nhân quả làm đinh luật chi phối hành vi thiện ác của mình .Nghiệp là hành động có dụng ý , tức là con người hoàn toàn nhận thức rõ được hành động của mình làm , còn không dụng tâm thì không gọi là nghiệp.Chính vì vậy Đức Phật xác định con người chính là chủ nhân của các nghiệp mình làm .Nghiệp do mình dụng tâm làm ra thì không thẻ nào chốn chạy .Con người chủ động hành vi của mình và chịu trách nhiệm với cuộc sống hiện tại và tương lai của mình , không quy trách nhiệm cho thần thánh hay bất kỳ thế lực siêu nhiên nào cả .Chỉ có con người chịutrách nhiệm về cuộc sống hạnh phúc hay đau khổ của  mình .

                                         “Tự mình làm điều ác

                                           Tự mình làm ô nhiễm

                                           Tự mình ác không làm

                                           Tự mình làm thanh tịnh

                                           Tịnh không , tịnh tự mình

                                            Không ai thanh tinh ai ”

                                                                          (Pháp Cú 155)

Như vậy chỉ có hành động của mình tạo ra và cũng chính ta phải nhận lấy kết quả .Nghiệp tốt đẹp hay là xấu chính là nguyên nhân của hạnh phúc hay khổ đau của con người .Con người chính là chủ nhân của nghiệp và khi nghiệp đã làm rồi thời không thể tránh khỏi kết quả của nghiệp :

                                              “Không trên trời dưới biển

                                               Không lánh vào động núi

                                             Không chổ nào trên đời

                                             Trốn được quả ác nghiệp ”

                                                                        (Pháp Cú 127)

 Tuy trong kinh nói “Người là chủ của nghiệp , đồng thời cũng là kẻ thừa tự nghiệp ”. Thế nhưng  khi nói con người là chủ nhân của nghiệp , là kẻ thừa tự của nghiệp, là chủ nhân của nghiệp.Chính mình hành động và chịu trách nhiệm về những hành động của mình .Không vì thế mà đạo Phật chấp nhận con người làm nô lệ của nghiệp , con người có tư thế chủ động đối với nghiệp mà mình tạo ra .

Thuyết nghiệp báo của Phật giáo không phải là quyết định luận hay vận mạng luận .Đó là lý do vì sao mà người cực ác nếu biết hối lỗi bỏ ác làm thiện , cũng có thể trở thành bậc thánh .Trái lại người hiền lành , nếu sống buông lỏng , giao du với kẻ xấu , không biết giữ gìn , chăm sóc ý nghĩ , lời nói và hành động của mình cũng có thể biến thành người ác , người xấu .Khả năng chuyển thiện thành ác yêu cầu chúng ta phải cảnh giác lời nói và ý nghĩ hành động của mình.Đồng thời cũng động viên mọi người bỏ ác hành thiện .Trong đệ tử của đức Phật đã có nhiều trường hợp như là sat nhân  Angulimala  , kỷ nữ Ampabali , sau khi xuất gia đã tinh tấn tu học và đều trở thành  bậc A-la-hán .Con người tuy là kẻ thừa tự của nghiệp nhưng với sự nổ lực và đúng hướng trong cuộc sống hiện tại thì có thể triệt tiêu hay là chuyển hướng nghiệp của mình trong quá khứ .